Een blog, het is alweer even geleden dat ik er één geschreven heb en vermoed zomaar dat deze wat langer gaat worden. Eentje die met geen woord over voeding zal gaan, waar ik ook niet via woorden zal coachen en tips ga geven. De vrouw aan het woord. Over kracht, over vallen en opstaan. Over de zomer van 2023, waarin ik weer zoveel geleerd heb en inzichten heb ervaren over mijn vrouw-zijn.
Afgelopen weekend was het ein-de-lijk het weekend dat we naar Schiedam gingen naar het toneelstuk “De Heks van Almen”. Toen ik kaarten bestelde, deed ik er gelijk twee, ik kon zo drie vriendinnen bedenken die mee zouden willen. En gelukkig, ik hoefde niet ver te zoeken. Mijn man stond bovenaan mijn lijstje en hij zei gelijk ja op mijn vraag. Oh? Die had ik oprecht niet zien aankomen. Nuchter, uit de Utrechtse klei, vaker vraagtekens en een soort van vragend “oke?” als ik iets vertel over mijn ontdekkingsweg in hekserij. Dat ik hierbij alle ruimte krijg die ik nodig heb, is al heel fijn en dat hij nu zich opende voor een toneelstuk over Middeleeuwse heksenvervolging, verdiende een jubeldansje, dat snap je!
De brandstapel
Dus, wij zaterdag onderweg naar Schiedam mét overnachting, helemaal leuk! Eenmaal in Schiedam-centrum zagen we ’s middags al verscheidene mensen met een groen vest lopen waarop te zien was dat ze bij de crew hoorden. De voorpret kon alvast beginnen! De voorstelling was in de Grote Kerk en we zaten aan een lekker drankje vlakbij de ingang op het terras, uiteraard kon ik het niet laten even naar binnen te gluren. Hihi, maar dat beloofde “goeds”. Strobalen, brandstapel, het decor van een cel op het podium… En, wat ik heel fijn vind, het was niet heel groots opgezet. Knus is niet het goede woord, want daarvoor was de groep te groot, maar het was goed te doen en misschien toch wél een klein beetje, knus.
Ik wil niet ingaan op het verhaal zelf, want de Heks van Almen is eenmaal een Must-See voor iedere bewuste vrouw én man. Als ik je meeneem in de verhaallijn, dan zou ik je de verrassingen en inzichten die je zelf mag ervaren tijdens de show ontnemen.
Dus, sorry, not sorry!
Wat ik pakkend vind en dit is een bewuste keuze van de theatermakers, is dat deze voorstelling opgevoerd wordt op plekken in Nederland waar heksenvervolging heeft plaatsgevonden. Voor de beeldvorming: in Schiedam vonden destijds de vervolgingen plaats op zo’n 20-30 meter van de kerk waar afgelopen weekend het toneelstuk opgevoerd werd. If these walls could talk…
Na de voorstelling was er gelegenheid een kaarsje te branden op de plek waar nu een gedenksteen ligt voor twee dames die uiteindelijk vrijgesproken werden van hekserij en waardoor gelukkig de vervolging, mishandeling en veroordeling van heksen in Holland sterk afnam. In Schiedam zijn in totaal acht vrouwen ter dood gebracht wegens hekserij. Onderaan mijn blog vind je hun namen. Lees die straks eens door en voel hoe het verre verleden ineens dichterbij lijkt te komen.
Kromme oude vrouwtjes
Maar, hekserij dus… Het klinkt misschien als ver van je bed, als iets uit sprookjes. En om eerlijk te zijn, heb ik zelf grote moeite met de titel heks. Yes, vanwege de negatieve lading die er op zit. Maar heksenvervolging overkwam niet alleen oude kromme vrouwtjes, met een wrat op de neus, missende voortand, omgeven door katten, met een zwarte hoed, jas én jaja… bij volle maan vliegend op een bezem. Nee, de vrouwen die beschuldigd, opgepakt, mishandeld, ernstig verminkt en vermoord werden, waren veelal eigenzinnige vrouwen en van alle leeftijden. Vaak ongetrouwd, zelfstandig, met een eigen mening en vaak nét (of helemaal) niet, passend in de gemeenschap. Het waren de vrouwen die grote kennis hadden van de krachten van de natuur, de kruiden, de seizoenen, de werking van de maan en Moeder Aarde. Het waren de vrouwen die hielpen zorgen voor de zieken, bij zwangerschappen en geboortes, met spirituele gaven en werden vroedvrouw genoemd. Vroede is Oudhollands voor wijze, wetende.
De Katholieke kerk had grote moeite met andersdenkenden en de stempel ketter of toverij werd al snel gegeven. Ketterij veranderde in hekserij en op initiatief van paus Innocentius VIII, begon eind van de vijftiende eeuw de inquisitie een kruistocht tegen hekserij. In 1487 werd “De Malleus Maleficarum” (De Heksenhamer) uitgegeven, een handboek waarin uitvoerig wordt uitgelegd hoe een heks opgespoord, ondervraagd, gefolterd, berecht en gestraft moet worden. Helaas werd het boek dé standaard in heksenvervolging.
“De foltermethodes behelsden verschillende gradaties en gingen, om er maar enkele te vernoemen, van het aandraaien van duimschroeven en het uittrekken van ledematen op de pijnbank tot het verbrijzelen van handen, armen en benen.
Algauw kweten overijverige rechtbanken zich zowat overal te lande om heksen op te sporen en te berechten. Vele onschuldigen bekenden, uit vrees gefolterd te worden spontaan alle beschuldigingen, waarna ze na een schijnproces dat meestal slechts enkele minuten duurde, veroordeeld werden tot de dood op de brandstapel. Volgens de toen gangbare katholieke kerkleer kon de ziel van heksen en duivelaanbidders immers enkel gered worden door de louterende werking van de vlammen.”
Link naar complete artikel vind je aan eind van dit blog
Uiteindelijk is er een schatting gemaakt over het aantal vrouwen (mannen én kinderen) dat vermoord is in deze periode, maar het ware aantal is meer niet te achterhalen. Het aantal slachtoffers ligt waarschijnlijk tussen de 30.000 en de 60.000. En ik weet niet waar jij op school hebt gezeten, maar ik heb hier tijdens de geschiedenisles nooit iets over geleerd. Wellicht een nietszeggende alinea in het hoofdstuk Middeleeuwen, maar de aandacht die deze vreselijke periode verdient, is er niet. De geschiedenis wordt immers door de winnaars geschreven, niet door de verliezers. De verliezers zijn de omgekomen vrouwen die je buurvrouw, moeder of zus hadden kunnen zijn. Sterker nog, die jij had kunnen zijn. Verdacht van hekserij was in die tijd genoeg om je zonder pardon op de brandstapel te doen belanden.
Uitgejouwd en uitgescholden
Een paar maanden geleden, werd er nog een Nederlandse vrouwelijke politica voor heks uitgemaakt en moest ze maar rap op de bandstapel gezet worden, las ik op social media. Ik heb over een paar andere politici, mannen, ook dingen voorbij zien komen. Maar nee, er werd niets geroepen over hekserij en uitroken op de stapel. Onbegrijpelijk maar waar, hoe het nog steeds doorleefd blijkt in de Nederlandse samenleving anno 2023. Vrouwen die, liefst kwaadschiks, het toneel maar moeten verlaten. Uitgejouwd, uitgescholden, uitgemaakt voor heks en het liefst haar zien verbranden? En voor ik mailtjes met vragen over krijg: het gaat hier NIET over de vrouw zelf, of over wat ze gezegd/gedaan heeft. Het gaat over wat er door de buitenwereld van haar gevonden wordt en dat dit schijnbaar rechtvaardigt haar maar op te knopen en in de fik te steken.
Ook hoor ik wel vaker mensen zeggen over heksenvervolging: “je moet het in de tijdsgeest van toen plaatsen.” En, “wat er in WOII is gebeurd, dat is toch ook heel erg?” Lieve mensen, ja dat is ook super erg. Ik wil en ga dat ook niet bagatelliseren. Het gaat er hier om, dat een compleet geslacht monddood werd gemaakt. En niet jaren, maar eeuwen. Vrouwen die zelfs de strijd met elkaar aangingen, om maar in leven te blijven. Eeuwenlang hebben vrouwen niet (en nog niet) dezelfde rechten als de man. Ik kan hier 28 voorbeelden geven, maar je kent ze nét zo goed als ik. Van arbeidsmarkt, tot de rol als ouder.
De heksenwond
Waarom dit nare verhaal met vreselijke cijfers? Een logische vraag en het bruggetje komt nu… Ben je bekend met de term brandstapelangst of heksenwond? Ze worden vaak door elkaar gebruikt en behelzen mijns inziens hetzelfde gevoel.
Het gaat diep, het zit veelal op onbewust niveau. Het zijn je haartjes die rechtop gaan staan, je spieren die je ineens voelt aanspannen in je nek en schouders, de klomp in je maaggebied. Je maakt je lichamelijk kleiner, val je minder op. Je zet jezelf schrap voor wat misschien komen gaat: angst en onveiligheid.
Veel vrouwen hebben moeite om te gaan staan voor wat ze te zeggen hebben. Bang om uitgelachen te worden, voor dom uitgemaakt, niet serieus genomen te worden. De angst om spreekwoordelijk “met je kop boven het maaiveld uit te steken”. Want, wat gaat er gebeuren als het niet geaccepteerd wordt? Wat gaan “ze” van je vinden en met je doen, word je een kopje kleiner gemaakt? Word je buiten gesloten, worden anderen jaloers op je? Jaloerse vrouwen kunnen gevaarlijke vrouwen zijn, dat weet je maar al te goed.
Dit soort gedachtes zijn zo in en in doorweven in ons systeem, zo jammer en niet-helpend.
Oké, het zorgt er niet voor dat je op de brandstapel belandt, dat klopt. Maar voor de rest dient het je uiteraard voor geen meter. Het wordt nog steeds van generatie op generatie onbewust van moeder op dochter en in het onderwijs, doorgegeven.
Zijn de volgende uitspraken ook vaker tegen jou gezegd?
– Doe maar normaal;
– Je kunt beter binnen de lijntjes kleuren;
– Hoge bomen vangen eenmaal veel wind;
– Pas op dat je je kop niet te ver boven het maaiveld uitsteekt.
Ja, ze houden je veilig en nee, je hebt er geen ene moer aan. Als vrouw in de tijd waarin we nu leven, met alle uitdagingen van deze tijd, worden we meer dan ooit uitgedaagd in onze kracht te gaan staan. Ik weet het klinkt als een uitgemolken containerbegrip, maar het is echtwat het is. We mogen ons eigen pad weer gaan lopen. Die van schrijver, luisteraar, kunstenaar, vroedvrouw, kruidenvrouw, enz. Ik hoor je nu denken, #wtf… mijn pad? Ik heb een gezin, baan, partner, huh… kunstenaar? Het gaat er niet om je leven om te gooien, mag wel haha, het gaat erom dat je de verbinding met jezelf op mag gaan zoeken. Wie is die vrouw in jou? Los van alle taken die je nu vervult. Waar word jij nu zielsgelukkig van?
Dichtbundels en kruidenvrouw
Op dit moment zit ik zielsgelukkig op mijn toetsenbord te rammen, omdat ik dit epistel de wereld in wil schieten. Ik heb een coaching praktijk waar ik supergelukkig van word, maar van mijn schrijven ook. Over de hoe en wat in de toekomst? I don’t know en dat hoef ik ook niet te weten. Ik ben mama, heks, coach, hou van schrijven en zie hier het gevolg.
Misschien was jij als kind altijd aan het knutselen, tekenen, schilderen. Of was je altijd in de natuur te vinden, maakte je net als ik graag heksensoep, of stond je altijd naast je opa in de schuur als hij aan het knutselen was… Ik was als kind graag aan het dichten en korte verhalen aan het schrijven, heb ook verschillende bundels op mijn naam staan (denkt de 10-jarige in mij nu trots). Maar als het gaat om toekomst op school en beroepskeuze, is er enkel zekerheid te kiezen, zijn er weinig keuzes om je creatieve intelligentie te ontwikkelen. Naarmate je ouder werd, verloor het aandacht i.v.m. studie en opgroeien en voor je het wist, behoort jouw gelukssprakle nu tot een ver verleden.
Ik kwam via omzwervingen in de apotheek terecht. En wat moet ik nu lachen in mezelf, nu al die kwartjes op hun plek vallen. De apothekersassistent is uiteraard de kruidenvrouw van vroeger, bedacht ik me toen ik me een paar weken geleden op aan het geven was voor de jaaropleiding tot Kruidenvrouw. Hoe mooi!
Ik heb inmiddels al een aantal jaren geïnvesteerd en ik ben onderweg. Ik (her)ken mijn eigen interne dialogen en lichamelijke reacties steeds vaker en ben me steeds meer bewust van mijn eigen heksenwond. Daar begint ook de verandering, bij je bewust worden. Die wil je veilig houden en dat is prima, het laatste wat je nodig hebt is in zeven sloten tegelijk lopen. Maar je hoeft er niet áltijd naar te luisteren. Zeker als het om groei gaat, wil de handrem nog weleens aangetrokken worden. Word je daar bewust van en vraag jezelf of de angst, reële angst is. Wedden van niet?!
Mooi Tegengeluid
Intens gelukkig ben ik met het tegen geluid dat steeds luider wordt. Komt er steeds meer bewustwording op het stuk verleden van heksenvervolging en komt er steeds meer bewustwording op de gevolgen van toen op de vrouw van vandaag de dag. De vrouw van nu. Jij en ik. Tijdens het toneelstuk heb ik het niet droog gehouden. En om me heen werden tissues doorgegeven waar neuzen snuffend werden opgehaald. Zoveel herkenning, zoveel gedeeld leed. Leed waarvan we het vaak niet eens bewust weten, maar dondersgoed voelen. Eerder dit jaar werd de stichting opgericht voor eerherstel voor alle veroordeelde vrouwen (en mannen en kinderen) ten aanzien van de heksenvervolging:
https://www.nationaalheksenmonument.nl
(en bestel vooral het pamflet Heksenmonument (aanrader)).
Hoog tijd dus dat de vrouw haar zachte kracht terug mag pakken. Containerbegrip of niet, ik heb na afloop van de voorstelling een tas gekocht met de tekst: “Ik ga mijn kracht terugpakken” en ik draag het met trots.
Voel je herkenning in dit blog en behoefte jouw verhaal te delen? Stuur me dan vooral een berichtje, info@fitviafood.nl. Samen staan we sterker, je staat nooit alleen!
Link naar artikel: https://historiek.net/heksenvervolging-paus-innocentius-viii/93977/
Link naar de voorstelling De Heks van Almen: https://www.theatermakersachterhoek.nl
Verbrand op de Grote Markt in Schiedam:
Griete Dircken ,1556 (levend verbrand)
Trijn Jansdr. ,1556 (levend verbrand)
Marye Heynen, 1556 (levend verbrand)
Marya Spits, 1585 (levend verbrand)
Lysbeth Anthonisdr., 1585 (levend verbrand)
Anna Knappert, 1585 (levend verbrand)
Elsie Reyersdr. 1585 (levend verbrand)
Anna Jorisdr. 1585 (levend verbrand)
Dieuwer Deckers,1591 (doodsoorzaak onbekend)
Anna Hondert Theunen 1591 (overleden tijdens proces)
Aeltgen Dirxdr. 1628 (vermoord tijdens illegale waterproef)